Geschiedenis

A. het begin: de opstart van Kortfilmfestival Leuven (°1995)

De geschiedenis van Fonk vzw begint in 1995, wanneer 2 vrienden, de ene pas afgestudeerd filmmaker, de andere organisator van allerlei (muziek)festivalletjes, de handen in elkaar slaan en een “kortfilmavond” organiseren in de in onbruik zijnde oude bioscoop Eden (momenteel Het Depot). Er bleek destijds in Vlaanderen, vreemd genoeg, geen énkel kortfilmfestival te bestaan. Het initiatief werd enthousiast omarmd door een nieuwe generatie filmmakers en al snel groeide het Kortfilmfestival Leuven (tot 2004 gekend als “Leuven Kort”), met steun van nationale mediapartners als Humo, Canal+ (en later Canvas), De Morgen en Studio Brussel, uit tot dé belangrijkste filmtalentenjacht in Vlaanderen, de “rock rally van de Vlaamse film”.

De aanpak van Kortfilmfestival Leuven was destijds nieuw en fris: uitgangspunt was het aanspreken van een nieuw, breed publiek van filmliefhebbers. Kortfilmfestival wou vermijden enkel te prediken voor eigen kerk. Het doel was de onterechte vooroordelen die bestonden tegenover het genre (te niche, te moeilijk, té arty, te onbekijkbaar…) te slopen. En dus werden niet alleen nationale mediapartners aangesproken en figureerden bekende koppen in de promocampagnes, maar werd ook gekozen voor compilaties van beperkte duur (van om en bij 80 min), gebundeld per genre (speelfilm, animatie, docu, experiment,…) en vertoond in technisch optimale omstandigheden. Kortom; een behapbare programmatie op maat van de “gewone filmliefhebber”. Het effect van deze nieuwe aanpak liet niet lang op zich wachten: heel wat mensen “ontdekten” de kortfilm. De Vlaamse kortfilm werd zowaar “hip” – wat van de Vlaamse langspeelfilm eind jaren ‘90 nog niet gezegd kon worden.
In 2004 won het Kortfilmfestival één van de eerste Vlaamse Cultuurprijzen, wat de organisatie een sterke boost gaf.

In de jaren die volgen wordt Kortfilmfestival Leuven ook een volwaardig internationaal festival, met een grote internationale programmatie en sterke internationale vernetwerking. Kortfilmfestival kreeg na verloop van tijd ook steun van MEDIA (Europa), werd drijvende kracht achter de International Short Film Conference en werd niet alleen een EFA Qualifying en BAFTA Qualifying , maar ook een Academy Award Qualifying festival. Het publieksbereik ging gestaag richting 10.000 bezoekers per jaar.

Als springplank voor nieuw filmtalent heeft het Kortfilmfestival haar effect veelvuldig bewezen; zowat iedere regisseur die de afgelopen 2 decennia naam en faam maakte in de Vlaamse filmwereld startte zijn of haar carrière in Leuven. Het latere succes van die Vlaamse filmmakers in de bioscopen versterkte doorheen de jaren nog de reputatie van veruit de belangrijkste filmtalentenjacht in Vlaanderen.

B. Het eerste non-profit filmhuis “nieuwe stijl”: Cinema ZED (°2002)

Zoals het Fonk vzw betaamt, ging Kortfilmfestival destijds vele samenwerkingsverbanden aan. Er werd geprogrammeerd in o.m. het Vlaamse Filmmuseum, in het cultuurcentrum 30cc, in Kinepolis Leuven én in Kunstencentrum STUK.  Met STUK ontwikkelde Fonk vzw vanaf eind jaren ‘90 een nauwe band. Toen in 2001 volop gewerkt werd aan een nieuw STUK-gebouw aan de Naamsestraat, stelde de STUK-leiding voor een oud plan van Fonk vzw van onder het stof te halen. Al eerder, in 1998 lanceerde Fonk vzw bij de Stad Leuven namelijk een voorstel tot oprichting van een “Leuvens Filmhuis”. Het plan is min of meer een blauwdruk van de filmhuizen zoals we die vandaag de dag in vele centrumsteden vinden: een non-profit filmvertoner die een mix presenteert van recente releases, filmklassiekers, documentaires en kortfilms, zorgt voor omkadering en geregeld filmfestivals te gast heeft. Daar had Leuven echt nood aan, was de overtuiging. Maar het stadsbestuur was er toen nog niet klaar voor. Zoals al eerder gezegd; “film” was destijds nog geen “cultuur” en in deze sector waren commerciële spelers actief die, zo vreesde het stadsbestuur, een gesubsidieerde speler niet zouden verwelkomen. Het plan belandde op het schap. Maar in 2001 werd het er, onder impuls van STUK, weer van af gehaald. Fonk vzw schaafde aan het concept en implementeerde het in het nieuwe gebouw. “Cinema ZED”, destijds een “coproductie tussen Fonk en STUK” opende in januari 2002 de deuren. Fonk zorgde voor de “software” (programmatie, redactie, promotie, omkadering, dagelijkse werking), STUK voor de “hardware” (zaal, infrastructuur, ..).

Cinema ZED was in 2002 nog een baanbrekend nieuw concept. De programmatische mix, de sterke lokale verankering en inbedding in de lokale culturele sector, het onderdak voor filmfestivals, de omkadering en de sterke focus op nieuw talent, maakte van ZED snel een begrip. Begin 2010, na 8 jaar werking, veranderde de context drastisch: Studio Filmtheaters, de Leuvense arthouse, sloot de deuren. De definitie van “complementaire programmatie” veranderde voor ZED zeer sterk, nu er in de stad slechts 2 filmvertoners overbleven: Kinepolis en ZED.  Het werkterrein van ZED, als complementair programmerende bioscoop, werd wel heel erg breed: ZED werd plots de enige dagelijks programmerende arthouse in de gehele provincie Vlaams-Brabant. De gevolgen lieten zich voelen; ZED werd overspoeld door nieuwe bezoekers. Zalen verkochten voortdurend uit, de druk van distributeurs en publiek was enorm. Ook de druk op STUK werd té groot: vanaf  2011 bestond meer dan 50% van het publiek van STUK (dat evenzeer focuste op theater, dans, expo en muziek) uit filmbezoekers. Alle verhoudingen waren zoek. Het betekende het begin van een zoektocht naar een nieuw gebouw en méér filmzalen.
De zoektocht duurde lang -veel langer dan verhoopt- maar resulteerde uiteindelijk in de bouw van 2 nieuwe bioscoopzalen en een grote nieuwe kantoorruimte. Het project werd gerealiseerd i.s.m. KU Leuven en Stad Leuven. ZED Leuven telt sindsdien 3 zalen: 1 in STUK en 2 in de Vesaliusstraat. De programmatie volgde de nieuwe context: het aantal voorstellingen vergrootte sterk, het aandeel recente releases werd groter en het publiek groeide, alweer, spectaculair. In 2019 haalde ZED 110.000 bezoekers, waarmee het de drukst bezochte arthousebioscoop in Vlaanderen werd.

 

C. Nieuwe projecten: de “jaarwerking” en de opstart DOCVILLE (°2005)

We spoelen even terug. Vanaf 2002 telde Fonk vzw dus 2 grote projecten (Kortfilmfestival en ZED), werkte in residentie in de STUK-gebouwen en was nu in staat een permanente ploeg van een 5-tal mensen aan te werven. Het feit dat er nu een kleine groep erg gedreven medewerkers permanent aanwezig was, creëerde een inspirerende, dynamische omgeving. De nieuwe initiatieven bleven dan ook niet lang uit.

Zo werd in 2004, naar aanleiding van de 10e verjaardag van het Kortfilmfestival, een eerste dvd uitgegeven. “10 Jaar Leuven Kort” werd verdeeld i.s.m. De Morgen. Meer dan 8.000 exemplaren gingen over de toonbank. Het betekende het begin van een groeiend aantal nevenactiviteiten die we gemakkelijkheidshalve “de jaarwerking” noemden. In 2007 werd ook voor het eerst een volwaardige kortfilmcompilatie in de bioscoopzalen uitgebracht – op 35mm pellicule.

In de jaren 2002-2004 was de programmatie van documentaire films in de bioscoop nog iets  iets vrij nieuw. De programmatie ervan in ZED kende heel wat bijval. De expertise van het Fonk-team terzake groeide. Enkele jaren nadat het Gentse Viewpoint was opgedoekt, ontstond het idee om in ZED een kleinschalig documentaire filmfestival op te starten. Wat volgde vertoont wel wat analogie met de geschiedenis van het Kortfilmfestival: de eerste editie van DOCVILLE kende een groot succes, waarop een reeks mediapartners (CANVAS, De Morgen, Radio 1, Knack) hun steun toezegden aan dit nieuwe initiatief. Ook de documentaire sector reageerde uitermate positief.  Fonk had in die tijd heel wat tools in handen om DOCVILLE snel uit te bouwen: een eigen bioscoopzaal, kantoren in STUK, een vaste ploeg en ruime ervaring met festivalorganisatie. Op enkele jaren tijd groeide DOCVILLE uit tot een omvangrijk filmfestival met een flinke nationale reputatie.

De inhoudelijke focus van DOCVILLE was, vooral de eerste 10 jaren, heel duidelijk gericht op de bioscoopfilm, op documentaire als “cinema”. Net zoals bij Kortfilmfestival -ook daar weer een gelijkenis- was de wil om een vooroordelen t.o.v. het genre te ontkrachten een sterke drijfveer. In het geval van documentaire cinema ging het er om het beeld van de documentaire als vehikel voor droge informatieoverdracht of medium voor neutrale verslaggeving om te keren. Documentaire was er “niet enkel voor het hoofd maar ook voor het hart”. Het is een slagzin die we nog steeds gebruiken. Ontroering, humor, spanning,… al de emoties die mensen kenden van de fictiefilm, bestonden immers ook in documentaire cinema. De films op DOCVILLE waren ook echte auteursfilm; films met een visie, met persoonlijkheid, gemaakt voor vertoning op het grote witte doek.

De jaren die volgden werd DOCVILLE internationaal verder uitgebouwd: de internationale selectie groeide, het netwerk groeide (zo is DOCVILLE bvb initiatiefnemer van een jaarlijkse samenkomst van alle documentaire filmfestival programmatoren in de marge van IDFA), het aantal internationale gasten nam toe en, net als Kortfilmfestival, werd het festival nu ook Oscar Qualifying. De bezoekersaantallen stegen gradueel naar om en bij 10.000, met uitschieters naar 12.000.

Nog een gelijkenis met Kortfilmfestival: naarmate DOCVILLE groeide, kreeg het festival steeds meer vragen van collega-bioscopen, festivals, zenders e.d.m. naar informatie, contacten, samenwerking. Zo werd Fonk vzw bijvoorbeeld vele jaren lang de quasi exclusieve contentleverancier voor documentaire films en kortfilms voor Telenet. Fonk selecteerde de films, regelde de contracten en sloeg er zo in de Vlaamse documentaire film een mooi platform te bieden. Verder werden er ook geregeld DOCVILLE on tours georganiseerd. Kortom, er ontstond, net als bij Kortfilmfestival, een “jaarwerking”.

D. De oprichting van Dalton Distribution (°2013)

De “jaarwerkingen” van Kortfilmfestival en DOCVILLE werden doorheen de jaren erg omvangrijk en arbeidsintensief.  Het idee ontstond deze activiteiten los te knippen van de festivalorganisatie zelf en te verzelfstandigen in een nieuwe afdeling van Fonk vzw, een volwaardige distributieafdeling, gericht op documentaire en kortfilm.

Dalton Distribution ging van start in 2013 en profileerde zich meteen breed: er werd gemikt op all rights-contracten met makers en trajecten uitgewerkt die zowel zaalvertoningen, dvd release, video on demand als televisie omvatte. De werking ging van start met een knal: Dalton sloeg erin 60.000 dvd’s van de kortfilm “Dood van een Schaduw” te verkopen aan Humo. Ook nadien kende Dalton veel bijval. De vraag naar een dergelijke distributiewerking was immers al jaren erg groot, zowel bij de makers, bij de vertoners als bij de filmsector zelf. Er werden in die jaren ook al, net als nu, behoorlijk wat documentaire film en kortfilms geproduceerd met steun van het Vlaams Audiovisueel Fonds, maar er bestond geen intermediaire organisatie om deze met gemeenschapsgelden gemaakte films bij het publiek te krijgen. Dat hiaat werd nu, voor een flink gedeelte, ingevuld. “Een gedeelte”, want de ter beschikking gestelde middelen waren, en zijn nog steeds niet,  niet van die aard dat  àlle ondersteunde producties gedistribueerd werden. Dalton moest, en moet nog steeds, strenge keuzes maken.

Het inhoudelijk profiel van Dalton was van in het begin sterk gelijk aan dat van de twee “moederfestivals”. Toch werd er soms ook van af geweken: niet iedere film die in een festivalcontext aanslaat is immers geschikt voor distributie – en omgekeerd.
Dalton Distribution is steeds erg gericht geweest op Vlaamse en Belgische films, maar werd ook snel internationaal actief. Er werden met de regelmaat van de klok internationale producties gereleased, zowel documentaire films als kortfilmcompilaties. Via een samenwerkingsovereenkomst met de Nederlandse distributeur Cinema Delicatessen werd Dalton ook in Nederland actief.

Dalton Distribution groeide de eerste jaren snel en haalde een behoorlijk groot bereikt voor weinig evidente films; jaren van 25 tot 35.000 bezoekers in de zalen en 10 à 12.000 verkochte dvd’s waren geen uitzondering. Samen met de VOD- en televisiekijkcijfers bereikte Dalton geregeld meer dan een miljoen kijkers per jaar.

In de jaren die volgden werden geregeld nieuwe initiatieven gelanceerd. Belangrijkste in de reeks was ongetwijfeld de opstart van een eigen streamingplatform. Fonk vzw heeft op dit terrein steeds een trendsettende rol gespeeld. Zo lanceerde het in jaar 2000 al het eerste online filmfestival in ons land, lanceerde het in 2005 i.s.m. Proximus een eerste kortfilm VOD-aanbod. In 2010 volgde een tweede VOD-project, genaamd “DOCVILLE on demand”. Begin 2017 werd dan Dalton.be gelanceerd, een streamingplatform met focus op kortfilm en documentaire. Alle films uit de catalogus van Dalton die “op de plank” lagen kregen er een plek, samen met heel wat films van collega-distributeurs. Na enige tijd werd het aanbod inhoudelijk uitgebreid. Immers, net zoals alle andere projecten van Fonk, was de trigger voor het opstarten van het streamingplatfom een nood die aangevoeld werd, een hiaat dat diende gevuld te worden. Niet alleen de films die op Kortfilmfestival en DOCVILLE te zien waren, maar ook heel wat films die te zien waren bij MOOOV, JEF of -sinds 2022- Afrika Film Festival, werden maar zelden aangekocht door de commerciële platformen (Streamz, Proximus Pickx, Sooner e.d.m.). Dalton startte een samenwerking met deze collega’s en lanceerde de baseline “Haal een filmfestival in huis”.

E. Nieuwe nevenprojecten: Filmklap (°2013), Zomerfilms (°2014) en Filmproducties (°2014).

In de periode 2013-2014 ontstonden een aantal nieuwe projecten; een onrechtstreeks gevolg van de sterke uitbreiding van de vzw, de verhuis van Fonk vzw uit STUK naar eigen kantoren in die periode en de nieuwe dynamiek die die evoluties met zich meebrachten.

Voornaamste nevenproject was Filmklap. Ieder van de 4 hoofdprojecten ontwikkelde doorheen de jaren een scholen- en educatieve werking. Er werd besloten deze versnipperde werking te bundelen in één overkoepelend project. Filmklap is m.a.w. de samenvoeging van alle educatieve initiatieven van Fonk vzw: de organisatie van schoolvoorstellingen, adviseren van leerkrachten, de uitgave van een lerarenkaart, de productie en verdeling van lesmappen, de regeling van rechten voor gebruik van onze dvd’s in klas- of schoolverband, de organisatie van workshops voor kinderen e.d.m.

In 2014 werd het nevenproject Zomerfilms gelanceerd, i.s.m. Stad Leuven. Het project kwam tegemoet aan de vraag die leefde om, samen met een reeks collega cultuurhuizen in Leuven, een cultureel zomeraanbod te realiseren. Zomerfilms werd een rondreizend filmfestival en presenteert “onontdekte films op onontdekte plaatsen” in de stad. Ieder “festival” telt 8 à 10 voorstellingen. Zomerfilms kende meteen een groot succes en groeide uit tot een vaste waarde  in de reeks Leuvense zomerevents.. Bezoekersaantallen bleken -uiteraard- sterk afhankelijk van het weer, maar piekten geregeld naar 5000 à 6000 bezoekers.

Rond diezelfde periode werd ook de audiovisuele productiecel van Fonk vzw actiever.  Al sinds de oprichting realiseerde Fonk vzw geregeld eigen producties. De eerste Kortfilmfestival-spot voor nationale televisie dateert van 1996. Later werden ook geregeld dvd-extra’s geproduceerd en heel wat trailers. Vanaf 2014 werden daar ook korte en lange documentaires aan toegevoegd, die werden geproduceerd i.s.m. Stad Leuven, Erfgoedcel en Stadsarchief. Het betreft een lokaal project, al kenden een aantal films ook wel nationale weerklank.

F. Cinema ZED Hasselt (°2020)

De werking van Fonk vzw is steeds blijven groeien, maar na de opening van twee nieuwe ZED-zalen (en kantoren) in de Vesaliusstraat in 2017 en de herstructurering van het organigram (met nu 1 algemeen coördinator en 4 subcoördinatoren) werd even op de rem geduwd. De  werking in een plooi die toch enkel jaren behouden bleef. Maar het bloed kruipt waar het niet gaan kan. Een opportuniteit die zich in Hasselt opende, wou Fonk vzw niet missen.

Wat vooraf ging: al vele jaren werd in de filmwereld gejammerd over het feit dat er in Hasselt -eigenlijk in heel Limburg- geen arthouse bioscoop was. Fonk vzw had eerder al wel eens informeel met het Hasseltse stadsbestuur van gedachten gewisseld over de mogelijkheid samen een filmvertoningsplek uit de grond te stampen. Later werd het idee gelanceerd aan te sluiten bij een lopend initiatief van theaterhuis Het nieuwstedelijk, waarvoor op termijn een nieuwe theaterzaal zou gebouwd worden. Maar voorlopig bleef het bij plannen.

 

Maar in 2020 ontstond, onverwacht en plots, een opportuniteit om in Hasselt alvast van start te kunnen gaan met een filmwerking. Z33, die al heel wat jaren filmvertoningen organiseerde i.s.m. Zebrafilms, stelde Fonk vzw voor die over te nemen. Fonk vzw sloot een copropductieovereenkomst met theaterhuis Het nieuwstedelijk en startte in september 2020 met Cinema ZED Hasselt. Deze werking omvat, tot op de dag van vandaag, 3 à 4 voorstellingen per week (zondag, maandag, dinsdag). Er werd een Hasseltse coördinatrice aangesteld, een projectionist en Hasseltse jobstudenten aangeworven. Fonk vzw investeerde ook in een nieuw filmscherm in de zaal.

De programmatie is een typische arthouse-programmatie, aangevuld met af en toe lokale Hasseltse projecten, volgend uit de publiekswerking die er werd opgezet.
De opstart van Cinema ZED Hasselt verliep door de corona crisis en de verplichte sluitingsperiodes die eruit volgenden, met horten en stoten. Pas in het najaar 2022, na een periode van continuïteit,  raakte de werking goed geolied. Het concept sloeg goed aan en de begoogde bezoekcijfers werden ruimschoots gehaald.

De contacten met het Hasseltste stadsbestuur verliepen bijzonder goed. Het initiatief werd zeer warm verwelkomd en in de slipstream van Cinema ZED Hasselt ontstonden al snel een aantal andere Hasseltse filmprojecten. Zo wordt sinds enkele jaren in december het Hasseltse filmfestival Ciné Solidair door Fonk vzw georganiseerd en werd ook een Hasseltse franchise van Zomerfilms gelanceerd. Ook deze projecten kenden meteen succes. Met Cinema ZED Hasselt, Ciné Solidair en Zomerfilms -samen goed voor een kleine 10.000 bezoekers- is Fonk op enkele jaren tijd uitgegroeid tot een niet onbelangrijke culturele speler in Hasselt.

G. Een blik op de toekomst

In de toekomst staan twee projecten op stapel die een grote invloed zullen hebben op de werking van Fonk.

De belangrijkste is ontegensprekelijk de oprichting van een volwaardige dagelijks geopende arthousecinema in Hasselt. De bouw van een nieuw cultuurhuis, de “Kunstenwerkplaats”, is inmiddels geen plan meer, maar een gegeven. Net zoals het feit dat de nieuwe vzw De Nieuwe Zaal, een nieuwe vzw met als leden Het nieuwstedelijk, Fonk vzw, B-Classic en Vonk vzw , voor de uitbating zal zorgen. Dit nieuwe cultuurhuis, dat naast een theaterzaal, horecaruimte en repetitieruimtes ook twee gloednieuwe bioscoopzalen zal omvatten,  zal gerealiseerd worden op het Groenplein, in het centrum van Hasselt. De bouw, die in handen is van Stad Hasselt, start in principe in 2024. De nieuwe Cinema ZED Hasselt opent, als alles volgens plan verloopt, de deuren eind 2026 – begin 2027. De werking van ZED Hasselt zal op dat moment van eenzelfde omvang zijn als ZED Leuven in de Vesaliusstraat.

Een tweede project betreft de opening van de Leuvense podiumkunstensite. Dit prestigieus, ambitieus en erg omvangrijk project in het centrum van de stad omvat o.m. 2 grote zalen – eentje van om en bij 1000 bezoekers en eentje van om en bij 500 bezoekers- naast heel wat andere multifunctionele ruimtes. Deze zalen zullen, mede op initiatief van Fonk vzw, uitgerust worden met professionele bioscoopapparatuur en filmschermen. Met ander woorden; ze kunnen beide occasioneel ingezet worden als cinema. Vanaf de opening, in theorie in het najaar 2027, zal deze nieuwe infrastructuur ook voor de Leuvense filmprojecten een impact hebben.